COVİD 19 Hakkında Bilmemiz Gerekenler

Değerli izleyiciler covid 19 konusunda oldukça geniş popüler sanal bilgilerle hepimiz tam donanımlı engin ve zengin bir bilgi dağarcığına sahip olduk Ocak ayından beri bir enfeksiyon hastalıkları uzmanı olarak önce bunun alfabesini öğrendik sonra hastalarda uygulayarak hem ülkemiz hemde dünya adına covid 19 yaşadık.

Bunun etkeni olan SARS-coV2 virus çok eskiden beri bilinen hayvanlarda bulunan taçlı virüs denilen bir koronavirusdur.  Etken hayvanlardan insanlara geçtiği zaman ciddi solunum yolu enfeksiyonu ve akciğerlerde harabiyet yaparak ölümcül seyreder.  2002 yılında SARS 2012 de MERS ve şimdide SARS coV2  şeklinde karşımıza çıkan bu virüs insanlar arasında konuşma sırasında yayılarak tükürük damlacıkları ile bulaşır. Virus bulaştıktan sonra burun ve boğaz mukozasında çoğalarak kana yayılır ve kılcal damarlarda iltihap yapar. Bir kısmıda akciğerlere yerleşerek esas hastalık tablosunu yapar. Akciğer dokusunda harabiyet yaparak hava alış verişinin yapıldığı alveollerde sıvı birikimine neden olur.  Bu hastaların boğulma ile ölüm tarif etmesi akciğerlerde yeterince oksijen değişiminin engellenmesidir. Bu durumu hastanın çekilen akciğer tomografisinde görebiliriz.  Hastalığın bulaşmasından sonra ortaya çıkma süreci 2-14 gün arasıdır. Virus sadece akciğerde değil kalp, barsak, böbrek, beyin ve bir çok vücut hücrelerinde bulunur.  Hastalarda en fazla düşmeyen yüksek ateş, burun tıkanıklığı, koku almada bozukluk, kısa kesik balgamsız öksürük, ishal, çarpıntı, boğaz ağrısı ve göğüs orta kısmında yanma şikayetleri ile başlayabilir.  Olguların hastalığa cevabı tamamen bağışıklık sistemi ile ilgili olup hastalığın dört devrede görüldüğü bilinir.  Covid 19 hastalığının %80 hafif geçirilirken %10 orta  %5 ciddi ve %5 kritik safhada izlenir. Bu hastalıktan ölüm ülkelere göre değişmekte ve %0.5-12 arası değişmektedir.

Özellikle hipertansiyon, diyabet, obez ve bağışıklığı bozulmuş hastalarda kritik safha erken dönemde görülmektedir.  Kritik hastalarda hızla gelişen solunum yetmezliği  bunların yoğun bakıma alınarak yüksek oksijen tedavisi ile izlenmesi ve tedavisini gerektirir. Virusu aldıktan sonra 7-15 günlerde kanda antikorlar oluşur ve kişi artık iyileşme belirtileri gösterir.

Tedavide (çinde 80 den fazla) bir çok ilaç kullanılmış olmasına rağmen sıtmada kullanılan hidroklorokin ve antiviral ajanlar en çok kullanılan ajanlardır.  Ne kadar erken tanı konulup tedavi edilirse hastaların iyileşmesi o kadar hızlı olur. Virusun akciğer dokusuna hızla yerleşmesinden sonra uzun süre boğazda gaitada ve idrarda bulunabileceği saptanmıştır. Bu açıdan hastalığı geçiren ve tedavi olan hastalar mutlaka 14 gün izlenmelidir.  Bağışıklık sistemi bazen çok aşırı cevap vererek hastalarda tedaviye cevapsızlık ve organ yetmezliği ile ölümlere yol açar.  Buna sitokin fırtınası denilir.  Tedavide geç kalındığı zaman akciğerler başta olmak üzere kalp, böbrek ve karaciğer yetmezliği gelişir. Hastanın durumu saatler içinde bozularak tedaviler yetersiz kalır.  

Covid 19 hastalığının tanısı boğaz ve burun da virusun gösterilmesi ile olur.  Balgam, kan, idrar ve gaitada virüs gösterilebilir ancak rutinde PCR testi ile boğaz burun kültüründe virüsü göstermek yeterli olmaktadır.  Bazen hastalığı hafif geçirenlerde virüs dış çevreye bolca yayılır ve kişinin şikayetleri hafif olabilir.   İnsanlar arası bulaşı önlemek için sosyal mesafe denilen konumda iki metrelik uzaklık yeterlidir. Bu kişiler arası bulaşı önleme açısından önemlidir.

Virus havada 4-6 saat karton ve en fazla plastik düzeyde 72 saate kadar kalabilir.  Dış ortamdan ellerimize bulaşan virüs yüzümüze, gözümüze ve ağzımıza bulaşarak bizi hastalandırabilir. Bu açıdan yedi safhada ellerimizi bol sabunlu su ile 20 saniye yıkamak veya dezenfektan kullanmak yeterlidir. Virus güneş ışığı ve çamaşır suyundan etkilenir. Her zaman korunmak tüm enfeksiyonlarda en önemli kazanımdır.  Kişisel koruyuculuk önlemlerini almak, mutlaka maske takmak ve kalabalık ortamlardan uzak kalmak bu süreçte alacağımız en önemli korunma yöntemleridir.  Her zaman vücudun bağışıklık sistemi enfeksiyon hastalıklarında en güçlü korumadır. Yiyecekler ve temiz hava bu enfeksiyonda en güçlü korunma sistemidir.  Oda havasını iki saatte bir havalandırmak ve bol limonlu su ile boğaz kuruluğuna karşı uygulamalar hep önerilen alternatif yöntemlerdir.

Covid 19 ile salgını dünya atlatacak, ama arkasından gelişecek sosyal, psikolojik ve ekonomik sorunlarla baş etmek için zamanı lehinize kullanmanızı önererek sağlıklı günler dilerim.

Prof. Dr. Fatma Sırmatel